ΤΡΟΒΑΤΟ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ

Ο Άγιος Δημήτριος Τροβάτου και ο Τίμιος Σταυρός   Από το βιβλίο «ΤΟ ΤΡΟΒΑΤΟ ΑΓΡΑΦΩΝ» του Παναγιώτη Σαλαγιάννη Ο Άγιος Δημήτριος είναι η πιο παλιά από τις σωζόμενες εκκλησίες του Τροβάτου. Είναι μεγάλος ναός τρίκογχος σταυροειδής εγγεγραμμένος που στεγάζεται με τρουλοκαμάρα και έχει στα δυτικά ευρύχωρη λιτή (εσωτερικό νάρθηκα). Το αρχιτεκτονικό του σχέδιο είναι συνεπτυγμένου αθωνίτικου τύπου. Πιθανότατα ήταν και η πρώτη εκκλησία που κτίστηκε όταν πρώτο ιδρύθηκε το χωριό.  Αν υποθέσουμε ότι το Τροβάτο ιδρύθηκε κατά την περίοδο της Ύστερης Βυζαντινής εποχής (12ο – 15ο αιώνα), πρέπει να συμπεράνουμε ότι τότε ιδρύθηκε και το πρώτο κτίσμα του Αγίου Δημητρίου. Δεν έχουμε πληροφορίες για το πότε κτίστηκε το πρώτο εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου. Η παράδοση αναφέρει ότι κτίστηκε λίγο πριν πέσει η Πόλη, δηλαδή η Κωνσταντινούπολη, στους Τούρκους και γι' αυτό ίσως κατά την ανακατασκευή του ναού τοποθετήθηκε στο δυτικό μέρος της εκκλησίας μαρμάρινη πλάκα στην οποία αναγράφεται ότι ο "ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΡΟΒΑΤΟΥ ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ ΕΝ ΕΤΕΙ 1450" Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν η παράδοση είναι αληθινή, αλλά την πρώτη γραπτή μαρτυρία για τη σημερινή εκκλησία την έχουμε από την επιγραφή, που υπάρχει στο βημόθυρο που αναφέρει ότι ο ναός Ανηγέρθη και ανιστορήθη … το έτος 1611. Ο Άγιος Δημήτριος είναι η πιο παλιά από τις σωζόμενες εκκλησίες του Τροβάτου. Είναι μεγάλος ναός τρίκογχος σταυροειδής εγγεγραμμένος, που στεγάζεται με τρουλοκαμάρα και έχει στα δυτικά ευρύχωρη λιτή. Το αρχιτεκτονικό του σχέδιο είναι συνοπτικού αθωνίτικου τύπου. Έκτοτε βέβαια έγιναν και άλλες επισκευές και τροποποποιήσεις. Σήμερα ο ναός έχει επίχρισμα με τσιμέντο εξωτερικά. Στο εσωτερικό είναι ασβεστωμένος και το συνεργείο της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, που το 1983 επισκέφτηκε το ναό, δε διαπίστωσε τοιχογραφίες. Ωστόσο εκτιμώ ότι ο ναός είχε αγιογραφηθεί, αλλά με τον καιρό επήλθαν τέτοιες μεταβολές στο εσωτερικό του, ώστε το συνεργείο να μην διαπίστωσε τοιχογραφίες. Οδηγούμε στο συμπέρασμα αυτό από την κτητορική επιγραφή που αναφέρει ότι ο ναός "ανηγέρθη και ανιστορήθη…", αλλά και από την ομολογία του παπα-Πέτρου Νταλλή ότι, όταν κάποτε επισκεύαζαν το γυναικωνίτη, είχαν δει απομεινάρια τοιχογραφιών, τα οποία βέβαια οι μάστοροι απέξυσαν!!. Το Τέμπλο της εκκλησίας ήταν γνωστό ως δείγμα άριστης ξυλογλυπτικής τέχνης. Παλαιότερα η εκκλησία διέθετε πολλές βυζαντινές εικόνες. Στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου υπάρχει ένας επαργυρωμένος σταυρός βυζαντινής ξυλογλυπτικής με σκαλισμένες εικόνες της Καινής Διαθήκης. Επίσης, ο Σταυρός φέρει αφιέρωση κάποιου "Δρούγκα, έτος 1615".Το κάλυμμα του Τίμιου Σταυρού, όπως αναγράφεται στη βάση του, έγινε "τη επιμελεία" του παπα-Γιάννη Νταλλή (1863), ιερέα τότε του Τροβάτου. Ο Σταυρός αυτός ονομάζεται από τους Τροβατιανούς Τίμιος Σταυρός. Θεωρείται ιερό κειμήλιο και ετιμάτο και τιμάται ιδιαίτερα από τους χωριανούς μας, είναι ο Προστάτης μας και αποτελεί θα λέγαμε την "Απαντοχή" και την ελπίδα μας στις δύσκολες στιγμές της ζωής μας. Για τον Τίμιο Σταυρό υπάρχει πλούσια παράδοση, που φανερώνει την επίδραση που ασκούσε και ασκεί το ιερό αυτό κειμήλιο στην ψυχοσύνθεση των Τροβατιανών. Αναφέρω χαρακτηριστικές περιπτώσεις, βασισμένος στην παράδοση, το πολύτιμο αυτό θησαυροφυλάκιο, που από στόμα σε στόμα και από γενιά σε γενιά διαφυλάσσει τις πολύτιμες αξίες του παρελθόντος και αποτελεί τον ομφάλιο λώρο, ο οποίος συνδέει το χθες με το σήμερα. Η παράδοση, λοιπόν, αναφέρει πως ο Δρούγκας έγινε μάρτυρας πολλών εξωλογικών φαινομένων, και γι' αυτό τον θεώρησε θαυματουργό και "ηγιασμένον" και τον αφιέρωσε στον Άγιο Δημήτριο. Κατά την παράδοση ο Τίμιος Σταυρός αρχικά ανήκε σε κάποιον θεοσεβή Τροβατιανό ονομαζόμενο Καλογεράκη, ο οποίος είχε επισκεφτεί τους Αγίους Τόπους, περί τα μέσα του 14ου αιώνα (1350 μ.Χ.) και έγινε Χατζής, δηλαδή Προσκυνητής των Αγίων Τόπων. Από τους Αγίους Τόπους επιστρέφοντας στο Τροβάτο έφερε μαζί του τον Τίμιο Σταυρό, που ήταν ένας από τους επτά, που είχαν κατασκευαστεί εκεί και καθένας είχε ενσωματωμένο μικρό κομμάτι από το ξύλο του Τίμιου Σταυρού, πάνω στον οποίο σταυρώθηκε ο Χριστός. Ο Τίμιος Σταυρός, που έφερε ο Καλογεράκης από τους Αγίους Τόπους, φυλασσόταν αρχικά στο σπίτι του και κληρονονούνταν από πατέρα σε γιο. Τελικά, πάντα σύμφωνα με την παράδοση, κάποιος μοναχός Καλογεράκης αφιέρωσε τον Τίμιο Σταυρό στο ναΰδριο της Γέννησης του Σωτήρος, που υπήρχε πολύ παλιά στο Τροβάτο και στη θέση του οποίου στις μέρες μας ο παπα-Πέτρος Νταλλής, με τη βοήθεια των Τροβατιανών, έχτισε καινούριο εκκλησάκι του Σωτήρος, το 1990.. Κανείς, βέβαια, δεν ξέρει ακριβώς πώς ο Τίμιος Σταυρός έφτασε στα χέρια κάποιου ευσεβούς Δρούγκα, ο οποίος, επειδή παρατήρησε να συμβαίνουν πολλά εξωλογικά φαινομένα, το 1615 τον αφιέρωσε στον Άγιο Δημήτριο. Μεταξύ των άλλων πιστευόταν και πιστεύεται ότι με τη βοήθεια του Τίμιου Σταυρού θεραπεύονταν άτομα από βαριές ασθένειες και ειδικότερα άτομα που έπασχαν από ψυχικές ασθένειες. Επίσης, όταν σε κάποια στάνη έπεφτε αρρώστια και ψοφούσαν τα πρόβατα ή τα γίδια, η αρρώστια σταματούσε με την "παράκληση" που έκανε ο ιερέας έχοντας τον Τίμιο Σταυρό μαζί του. Τέτοιες "παρακλήσεις" έκαναν πολλές στην περιοχή μας τόσο ο παπα - Γιώργης Νταλλής, όσο και ο γιος του, ο παπα - Πέτρος Νταλλής. Ακόμη, προστατεύονταν άτομα και ποίμνια από ακραία φυσικά φαινόμενα. Η παράδοση αναφέρει ότι, όταν επικρατούσε φοβερή καταιγίδα σε κάποιον τόπο, στο μέρος που ήταν ο Τίμιος Σταυρός τα φυσικά φαινόμενα εξελίσσονταν ηπιότερα. Πιστευόταν και πιστεύεται, όπως είπαμε, ότι ο επαργυρωμένος ξυλόγλυπτος σταυρός εμπεριέχει ενσωματωμένο μικρό τμήμα από το "τίμιο ξύλο", δηλαδή από το ξύλο του Σταυρού πάνω στον οποίο μαρτύρησε ο Χριστός, και ότι όποιος μπορεί να έχει, έστω και ένα "αγκιδάκι", δηλαδή ένα ελάχιστο τμήμα του "Τίμιου" αυτού "ξύλου", προστατεύεται από οποιοδήποτε κακό, ακόμη και από σφαίρα. Αυτό έχοντας υπόψη τους κάποτε οι κλέφτες της περιοχής μας, έκλεψαν ένα βράδυ τον Τίμιο Σταυρό. Πήγαν προς το μέρος της Κοτρώνας (περιοχή του Τροβάτου, στο δρόμο προς το Πετρίλο) και εκεί κοιμήθηκαν. Σκοπός τους ήταν, το πρωί που θα ξυπνούσαν, να έβγαζαν το "Τίμιο ξύλο", να έπαιρναν από ένα μικρό κομματάκι και έτσι να μην κινδυνεύουν να σκοτωθούν από εχθρικό βόλι. Τα χαράματα ξύπνησαν και θέλησαν να φύγουν από τη θέση αυτή, που βρισκόταν δίπλα στο δρόμο, και να μετακινηθούν σε άλλο ασφαλέστερο μέρος όπου και θα πραγματοποιούσαν το σκοπό τους. Όταν όμως προσπάθησαν να σηκώσουν και να πάρουν μαζί τους τον Τίμιο Σταυρό, διαπίστωσαν ότι αυτός ήταν τόσο βαρύς που δεν μπορούσαν όλοι μαζί να τον μετακινήσουν από τη θέση του. Τότε κατάλαβαν ότι πρόκειται περί θείου μηνύματος και μετανιωμένοι γονάτισαν και τον προσκύνησαν, παρακάλεσαν το Θεό να τους συγχωρήσει για την άνομη σκέψη και πράξη τους και τον πήραν και τον τοποθέτησαν ξανά στη θέση του, στον Άγιο Δημήτριο. Όταν στην προκειμένη περίπτωση μιλάμε για κλέφτες, δεν εννοούμε τους γνωστούς από την εθνική μας ιστορία κλέφτες, που έρχονταν σε σύγκρουση με τους Τούρκους και προάσπιζαν τους καταπιεσμένους Έλληνες. Οι προαναφερθέντες "κλέφτες" δεν ήταν τίποτε άλλο παρά εκβιαστές και ληστές που λυμαίνονταν την περιοχή. Από διασταύρωση μάλιστα πληροφοριών καταλήγω στην εκτίμηση πως τον Τίμιο Σταυρό τον είχαν κλέψει οι ληστές Κλεφτογιάννης και Καραούλης με τα πρωτοπαλίκαρά τους. Το γεγονός πρέπει να συνέβη περί το 1870, γιατί την εποχή εκείνη οι δυο παραπάνω ληστές δραστηριοποιούνταν στην περιοχή μας και είχαν μάλιστα ως ορμητήριο το μοναστήρι της Παναγίας στο Τροβάτο. Η φήμη ότι στον Τίμιο Σταυρό υπήρχε μικρό κομμάτι από το Τίμιο Ξύλο και όποιος είχε μαζί του μια μικρή αγκίδα δεν τον πετύχαινε βόλι ήταν, όπως προανέφερα, πολύ διαδεδομένη. Διαδεδομένο όμως και πασίγνωστο ήταν και το περιστατικό με τους κλέφτες και τον Τίμιο Σταυρό. Παρόλα αυτά πάντα υπήρχε η σκέψη στους κλέφτες, στους καπεταναίους και σε άλλους φυγόδικους μήπως μπορούσαν με κάποιο τρόπο να αποσπάσουν ένα μικρό κομματάκι από το Τίμιο Ξύλο του Σταυρού. Ο πατέρας μου, μάλιστα, μου είχε αφηγηθεί μια συζήτηση που είχε με τον καπετάνιο Κίτσιο Κορόζη την οποία και καταγράφω: " Ο καπετάνιος Κίτσιος Κορόζης μου είχε μεγάλη εμπιστοσύνη. Μια μέρα, καθώς συζητούσαμε, με ρώτησε αν έπρεπε να πάρει τον Τίμιο Σταυρό και να αφαιρέσει το Τίμιο ξύλο από μέσα, για να τον προστατεύει στις κακές στιγμές. Καταδιωκόταν τον καιρό εκείνο από την Αστυνομία και τα Αποσπάσματα. Εγώ, όταν το άκουσα αυτό, ταράχτηκα και του απάντησα ότι αυτή την ενέργεια όχι μόνο δεν πρέπει να την κάνει,αλλά ούτε και να τη σκέπτεται. Και ο Κορόζης, αφού έμεινε για λίγο σκεπτικός μου απάντησε: Βασίλη, έχεις δίκιο. Η σκέψη αυτή με βασάνιζε πολύ καιρό, αλλά τώρα καταλαβαίνω και εγώ ότι δεν πρέπει να με απασχολεί. Δεν πρέπει να τα βάζουμε με τ' Άγια". Αναφέρω τη συζήτηση αυτή, γιατί επιβεβαιώνει περίτρανα την επιρροή που ανέκαθεν ασκούσε ο Τίμιος Σταυρός σε όλα ανεξαιρέτως τα άτομα. Παρόμοιες, κατά την παράδοση, προσπάθειες για την κλοπή του Τίμιου Σταυρού και αφαίρεση του Τίμιου Ξύλου, όπως αυτή των κλεφτών Κλεφτογιάννη και Καραούλη, είχαν γίνει επανειλημμένα και παλαιότερα, όταν ο Τίμιος Σταυρός βρισκόταν στα χέρια των Καλογεράκηδων, αλλά όλες είχαν αποτραπεί από συμβάντα που φανέρωναν τη θαυματουργή δύναμη του Σταυρού. Κάθε φορά δηλαδή που τον έκλεβαν και προσπαθούσαν να τον ανοίξουν και να πάρουν το Τίμιο Ξύλο, ο Σταυρός γινόταν ασήκωτος. Η γιορτή της ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου, είχε και έχει ιδιαίτερη σημασία για όλους τους κατοίκους του χωριού, δεδομένου ότι ο Τίμιος Σταυρός, όπως προανέφερα, είναι ο Προστάτης του χωριού. Παλαιότερα, μάλιστα, η γιορτή, ειδικότερα για τους τσελιγκάδες και τους κτηνοτρόφους, ήταν μια ξεχωριστή γιορτή. Ο εορτασμός γινόταν λίγες μέρες πριν ξεκινήσουν με τα κοπάδια τους για τα χειμαδιά και επιζητούσαν τη Χάρη και τη Βοήθειά του, για να έχουν καλή παραμονή στον τόπο που θα πήγαιναν και με τη δική του Χάρη να επιστρέψουν την άνοιξη πάλι στον τόπο τους σώοι και αβλαβείς. Διατηρώ ακόμη ανεξίτηλη στην παιδική μου μνήμη τη χαρακτηριστική στιγμή που οι ξωμάχοι άντρες προσέρχονταν να προσκυνήσουν και να "ασπαστούν" τον Τίμιο Σταυρό. Η έκφρασή τους ήταν παρακλητική και ο "ασπασμός" του Τιμίου Σταυρού ήταν γι' αυτούς η υπέρτατη στιγμή κατά την οποία ζητούσαν να συγχωρηθούν οι αμαρτίες τους, ν' απαλλαγούν από τις ενοχές τους, να αναβαπτισθούν και να απαλύνουν τις τύψεις της συνείδησής τους για ό,τι κακό έκαναν. Η στιγμή αυτή ήταν γι' αυτούς στιγμή αυτοκριτικής, αυτοελέγχου, μετάνοιας και εξιλέωσης. Η βαθιά τους πίστη στην ιερότητα του Τιμίου Σταυρού μετέτρεπε τους σκληροτράχηλους ξωμάχους σε ταπεινούς προσκυνητές. Σήμερα, αναπολώντας τις στιγμές της εποχής εκείνης οδηγούμαστε στη διαπίστωση ότι στους Τροβατιανούς συνυπήρχε η σκληρότητα με την ευαισθησία και η αμφισβήτηση με την πίστη, όσο αντιφατικό και αν φαίνεται αυτό. Η φύση και οι συνθήκες ζωής τούς διαμόρφωναν σκληρό χαρακτήρα, αλλά στο βάθος της ψυχής τους υπήρχε πάντα, ως κύριο συστατικό τους, η λεβεντιά, η ανθρωπιά και, κυρίως, η θρησκευτική πίστη. Ένα πάλι χαρακτηριστικό γεγονός που έχω συγκρατήσει από την εποχή εκείνη είναι και το εξής: Η γιαγιά μου, -όπως βέβαια και οι άλλες γυναίκες-, για να έχουν οι άντρες, που θα πήγαιναν τη μέρα του Σταυρού στην εκκλησία, καθαρά και βαμμένα παπούτσια, εφάρμοζε τον εξής τρόπο βαφής των παπουτσιών: Έτριβε κάρβουνα και πρόσθετε στη σκόνη του κάρβουνου και λίγο λάδι. Ανακάτευε καλά τα υλικά αυτά και με ένα πανάκι έβαφε με το μείγμα αυτό τα παπούτσια. Το αποτέλεσμα ήταν εκπληκτικό. Τα παπούτσια γίνονταν κατάμαυρα και τόσο γυαλιστερά, που και ο καλύτερος επαγγελματίας στιλβωτής δε θα μπορούσε να τα καταφέρει καλύτερα. Και αυτό γινόταν κυρίως για τη μέρα αυτή, που ήταν για τους Τροβατιανούς κορυφαία θρησκευτική γιορτή. Ο Άγιος Δημήτριος συνδέεται και με την πρόσφατη Ιστορία της πατρίδας μας και ιδιαίτερα με την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης. Από τον Αύγουστο του 1944 μέχρι τη 10η Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους η εκκλησία φιλοξένησε το Παιδαγωγικό Φροντιστήριο της Στερέας (Καρπενησίου) της Π.Ε.Ε.Α.(Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης). Στο χώρο της αυλής της εκκλησίας ορκίστηκαν και πήραν τα πτυχία τους οι πρώτοι δάσκαλοι της Ελεύθερης Ελλάδας, οι απόφοιτοι του Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου. Και από εκεί ξεκίνησαν οι νεαροί πρώτοι δάσκαλοι του Ελληνικού Λαού "να πλάσουν χαρακτήρες, ευγενική ψυχή και γερή καρδιά στα Ελληνόπουλα". Στις μέρες μας ο Πολιτιστικός Σύλλογος Τροβατιανών, κάθε χρόνο, τη μέρα της Ύψωσης Τιμίου Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου, διοργανώνει διάφορες εκδηλώσεις και προσφέρει νηστίσιμα φαγητά στους προσκυνητές του Τιμίου Σταυρού. Το καλοκαίρι του 1986 απόφοιτοι του Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου, με επικεφαλής το Χάρη Σακελλαρίου, εντοίχισαν στην πρόσοψη της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου αναμνηστική πλάκα στην οποία έγραψαν τα εξής: " ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 1941-44 - ΣΤΟΝ ΙΕΡΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΝΑΟΥ - ΣΤΕΓΑΣΤΗΚΕ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕ - ΤΟ - ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ - ΣΤΕΡΕΑΣ - ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ ΤΗΣ Π.Ε.Ε.Α. - ΤΟ 1944 "