ΤΡΟΒΑΤΟ ΕΥΡΥΤΑΝΙΑΣ

 Ο ΜΙΧΑΛΗΣ  ΠΑΠΑΜΑΥΡΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΟΒΑΤΟ

                                                   Γράφει ο Παναγιώτης Β. Σαλαγιάννης

  Οι Τροβατιανοί μπορούν να καυχιούνται, γιατί στο           Τροβάτο χτυπούσε η καρδιά της πνευματικής Ελλάδας τον              Αύγουστο – Σεπτέμβριο 1944. 

Εκεί είχε εγκατασταθεί το Παιδαγωγικό Φροντιστήριο Καρπενησίου - Στερεάς Ελλάδας και εκεί ολοκληρώθηκε η συγγραφή του Αναγνωστικού "ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ", για την Ε΄ και ΣΤ΄ τάξη του Δημοτικού.

  Μεταξύ των μεγάλων παιδαγωγών που δίδαξαν στο Παιδαγωγικό Φροντιστήριο ξεχωριστή θέση κατέχει ο Μιχάλης Παπαμαύρος, ένας από τους μεγαλύτερους Παιδαγωγούς του 20^ου αιώνα. 

Αλλά ποιος ήταν ο Μιχάλης Παπαμαύρος και ποια ήταν η σχέση του με το Τροβάτο;

  

Διαγραμματικά η πορεία της ζωής του και η σχέση του με το Τροβάτο ήταν η εξής:

Γεννήθηκε στη Βολισσό της Χίου, το 1893. 

Εκεί τέλειωσε και το Γυμνάσιο με Άριστα. Το 1913 έφυγε με υποτροφία για τη Γερμανία. Γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ιένας και παράλληλα στην «Παιδαγωγική Σχολή». 

Πήρε: Δίπλωμα Παιδαγωγικής από το Πανεπιστήμιο της Ιένας, Διδακτορικό Φιλοσοφίας από το Πανεπιστήμιο της Λειψίας και Διδακτορικό αρχαίας φιλοσοφίας από το Πανεπιστήμιο Βερολίνου.

  Το 1923 επιστρέφει στην Ελλάδα και διορίζεται υποδιευθυντής (με διευθυντή τον Αλέξ. Δελμούζο) στο Μαράσλειο Διδασκαλείο και δίδασκε Γενική και Ειδική Διδακτική.

Ήταν δημοτικιστής και οπαδός του «Σχολείου Εργασίας». Παράλληλα διδάσκει και στην Παιδαγωγική Ακαδημία του Δ. Γληνού. Ήταν, φυσικά, ενταγμένος στις τάξεις του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Το 1926 με τα γνωστά «Μαρασλειακά» παύτηκε από το Μαράσλειο Διδασκαλείο. Το 1928 διορίζεται από το Υπουργείο Παιδείας Δ/ντής του Διδασκαλείου Λαμίας. Το Μάιο του 1933, παύεται από το «Εθνικό Συμβούλιο», μετά από αστείες κατηγορίες για αθεϊσμό και δημοτικισμό.

   Το 1943, με πρόσκληση του Γληνού, έφυγε για την Ελεύθερη Ελλάδα (Ε.Α.Μ). 

Στις 14 Μάρτη του 1944 στις Κορυσχάδες συνέρχεται το Εθνικό Συμβούλιο και εκλέγονται αντιπρόσωποι απ’ όλη την Ελλάδα. Ο Μιχάλης Παπαμαύρος εκλέγεται αντιπρόσωπος Χίου στην Εθνοσυνέλευση.

Τότε ιδρύεται και η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (Π.Ε.Ε.Α).

Όταν, στις 8-6-1944, ιδρύθηκαν τα δύο Παιδαγωγικά Φροντιστήρια, του Καρπενησίου και της Τύρνας, ο Μιχάλης Παπαμαύρος και ο Κ. Σωτηρίου ορίστηκαν συνδιευθυντές στο πρώτο και η Ρόζα Ιμβριώτη ως διευθύντρια του δεύτερου.  

 Και τα δύο πλαισιώθηκαν από πεπειραμένους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων. Στα εγκαίνια του Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου (αρχές Ιούλη 1944) μίλησε ο Μ.Π. Τον Ιούλιο 1944 στο χωριό Λάσπη έγινε Πανελλαδική Διάσκεψη των Εκπαιδευτικών (100 δάσκαλοι και πολλοί καθηγητές από διάφορες εκπαιδευτικές περιφέρειες). Εκεί ο Μ. Π., ενώ μιλούσε, έμαθε από σημείωμα που του άφησαν πάνω στο τραπέζι ότι ο αγαπημένος του Γιαννάκης, πέθανε στην Αθήνα από φυματίωση.

    Στις 6 Αυγούστου 1944 έγινε η μεγάλη επιδρομή των Γερμανών εναντίον του Καρπενησίου, σε μια προσπάθεια της γερμανικής διοίκησης να χτυπήσει στην καρδιά του το ελληνικό αντάρτικο. 

Τότε και η Παιδαγωγική Ακαδημία μεταφέρθηκε στο Τροβάτο και στεγάστηκε στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. 

Ο Μιχάλης Παπαμαύρος περιγράφει τη φυγή από το Καρπενήσι, το φτάσιμο στο Τροβάτο και τη στέγαση της Παιδαγωγικής Ακαδημίας στην εκκλησία:

    «… Ακολουθήσαμε το δρόμο μας προς τ’ Άγραφα, βαδίζοντας σε απότομες πλαγιές βουνών, σε κατσικόδρομους, που έμοιαζαν με μυρμηγκόδρομους… Τέλος, φτάσαμε στο χωριό Τροβάτο, υψόμετρο 1200 μέτρα…»

        

Και συνεχίζει ο Μιχάλης Παπαμαύρος:

        «Μέσα στην εκκλησία του Κάτω Μαχαλά του Τροβάτου στεγάστηκε τώρα η Παιδαγωγική Ακαδημία των βουνών. Είμαστε το Κρυφό Σχολειό του Αγώνα. Μέσα στην εκκλησία αυτή συνεχίσαμε τη διδασκαλία μας. Σ’ αυτή γίνονταν με τα παιδιά του χωριού και υποδειγματικές και δοκιμαστικές διδασκαλίες όλων των μαθημάτων. Η διδασκαλία ήταν μυσταγωγία..».

   Το Μιχάλη Παπαμαύρο και τον Κώστα Σωτηρίου, τις δυο αυτές χαρισματικές προσωπικότητες, που ήταν και οι  συνδιευθυντές και στυλοβάτες του Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου, οι Τροβατιανοί τους αγαπούσαν πολύ. Κάθε απόγευμα μετά τα μαθήματα οι Τροβατιανοί μαζεύονταν στην πλατεία του χωριού, μπροστά στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, για να τους ακούσουν.  Ο Μιχάλης Παπαμαύρος, με τη γλυκιά και επιβλητική του φωνή, απαντούσε σε πλήθος ερωτήσεων, που του υπέβαλαν οι Τροβατιανοί και είχαν σχέση με τα παιδιά τους. 

Ο ίδιος με απλά λόγια έδινε πολύτιμες παιδαγωγικές συμβουλές και οι Τροβατιανοί τον άκουγαν με πολλή προσοχή. Το αξιοπερίεργο ήταν ότι στο ακροατήριο του Μιχάλη Παπαμαύρου και του Κώστα Σωτηρίου στο προαύλιο του Αγίου Δημητρίου δεν ήταν μόνο άντρες αλλά και γυναίκες, πράγμα αξιοπερίεργο για το Τροβάτο, γιατί οι γυναίκες δεν έβγαιναν εύκολα από το σπίτι.

   Και σαν έπεφτε το βράδυ, τότε το προαύλιο του Αγίου Δημητρίου μεταβαλλόταν σε μια τεράστια θεατρική σκηνή, σε μια κυψέλη πνευματική και σε μια  τεράστια εστία ψυχαγωγίας. 

Εκεί παρουσιάζονταν από τους σπουδαστές του Παιδαγωγικού Φροντιστηρίου θεατρικά έργα, σκετς ποικίλου περιεχομένου και γίνονταν απαγγελίες ποιημάτων. Το συντονισμό όλων αυτών είχε ο Μιχάλης Παπαμαύρος.

      

  Ο Μιχάλης Παπαμαύρος δίδασκε στο Παιδαγωγικό Φροντιστήριο Τροβάτου Γενική Παιδαγωγική και Ειδική Διδακτική. Κατά κοινή ομολογία ήταν ο εκπαιδευτικός που μάγευε τους μαθητές του. Δίδασκε από στήθους. Δε χρησιμοποιούσε σημειώσεις και αυτό αποδεικνύει ότι κάτεχε σε βάθος το αντικείμενο διδασκαλίας του. Με τους μαθητές του Φροντιστηρίου ήταν φίλος και περνούσε ώρες μαζί τους και εκτός των ωρών διδασκαλίας. Χαρακτηριστικό του γνώρισμα το πάθος για την Παιδεία και η αγάπη για τα παιδιά.

  Ο Μιχάλης Παμαμαύρος συνδέεται με το Τροβάτο όχι μόνο γιατί υπήρξε ένας από τους κορυφαίους Παιδαγωγούς που δίδαξαν στο Φροντιστήριο, αλλά και γιατί μετά την ορκωμοσία των Διδασκάλων (10 Σεπτεμβρίου 1944), ενώ το διδακτικό προσωπικό και οι νέοι δάσκαλοι έφυγαν, αυτός έμεινε για λίγες μέρες στο Τροβάτο, μαζί με το Χάρη Σακελλαρίου για ένα τελευταίο «χτένισμα» των κειμένων του Αναγνωστικού «ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ», που στη συνέχεια τυπώθηκε στο Πετρίλο, στα τυπογραφεία του ΕΑΜ, σε πάνω από 100.000 αντίτυπα και μοιράστηκε, για πρώτη φορά στην ιστορία της Ελληνικής Εκπαίδευσης, δωρεάν, στα Ελληνόπουλα της Ελεύθερης Ελλάδας,

     Οι Τροβατιανοί που γνώρισαν και άκουσαν το Μιχάλη Παπαμαύρο μιλούν με τα καλύτερα λόγια. Είχα ρωτήσει κάποτε τον παπα-Γιώργη Νταλλή ποια γνώμη είχε για το Μ. Π. και μου απάντησε ως εξής: «Ήταν σπουδαίος δάσκαλος. Δε δίδασκε μόνο με το μυαλό του αλλά και με την καρδιά του. Τα λόγια του είχαν πάθος. Ήταν και πολύ καλός άνθρωπος. Καταδεκτικός και σεμνός. Να σκεφτείς ότι δεν καταδεχόταν να του φέρνουν οι μαθητές το συσσίτιο, αλλά έμπαινε κι αυτός στη σειρά για να το πάρει». 

     Μετά την απελευθέρωση ο Μ. Π. επιστρέφοντας στην Αθήνα συλλαμβάνεται χωρίς ένταλμα ως «δωσίλογος!!!» και καταδικάζεται σε 6,5 χρόνια φυλάκιση ως κομμουνιστής και δημοτικιστής. 

Στο τέλος του 1945 εξορίζεται στη Γυάρο και το 1947 μεταφέρεται στις φυλακές Αίγινας, όπου γράφει και το Αναγνωστικό Γ΄ και Δ΄ τάξης: "ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΑΔΑ". 

Στις 28 Ιουλίου 1952 μεταφέρεται στις φυλακές Αβέρωφ και στις 25 Αυγούστου αποφυλακίζεται. Ήταν έρημος, μόνος και πάμφτωχος.

Ο γιος του Γιαννάκης, όπως προαναφέρθηκε, είχε πεθάνει από φυματίωση στην Κατοχή και την άνοιξη του 1952 πέθανε η γυναίκα του στον Ευαγγελισμό από καρκίνο.

  Παρά τους διωγμούς, τις κακουχίες και τις κακοτυχίες, επειδή έπρεπε να βρει τρόπο να επιβιώσει, βρήκε την αντοχή και κυκλοφόρησε, το 1961, το σημαντικότατο έργο του: "ΣΥΣΤΗΜΑ ΝΕΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ" και πήγαινε ο ίδιος στα δημοτικά και το πουλούσε στους δασκάλους. 

Στο Αγρίνιο τον κατάγγειλαν στην Ασφάλεια για παραβίαση νομοθεσίας και για παράνομη έκδοση και διακίνηση εντύπων. Την ανάκριση ανέλαβε ο Χρήστος Σαρτζετάκης, ο αργότερα πρόεδρος της Δημοκρατίας. 

Τελικά, ο ταλαιπωρημένος από τις κακουχίες παιδαγωγός, κρίθηκε ένοχος και προφυλακίστηκε στις «Επανορθωτικές φυλακές Αγρινίου», γιατί δήθεν «επιδίωκε δια βιαίων μέσων την ανατροπήν του πολιτεύματος». Η δίκη έγινε στην Πάτρα, στις 29 Νοεμβρίου 1961. Η Απόφαση ήταν αθωωτική, αλλά ο Μ. Π. είχε μείνει 6,5 μήνες φυλακή και η περιπέτειά του αυτή, παρ’ όλη την αίσια έκβασή της, στοίχισε πολύ στην υγεία του. Όταν αποφυλακίστηκε, προσπάθησε να ξανασυγκροτήσει τις δυνάμεις του. Ο οργανισμός του όμως ήταν εξασθενημένος από τις κακουχίες. Μετά από κρυολόγημα εισέρχεται ως άπορος στο Δημοτικό Νοσοκομείο Αθήνας (επί της Ακαδημίας), στις 18 Απριλίου. Η ένδειξη «άπορος» θα αποτελεί όνειδος για όσους τον έφεραν σ’ αυτή την κατάσταση. Στις 26 Απριλίου 1963 ο φωτισμένος Παιδαγωγός πεθαίνει στο Δημοτικό Νοσοκομείο Αθήνας.

   Κλείνοντας τη σύντομη αναφορά μου θέλω να επισημάνω και το εξής: Ο Μιχάλης Παπαμαύρος καταδικάστηκε και φυλακίστηκε ως κομμουνιστής και άθεος. Δεν ήταν όμως ούτε κομμουνιστής, ούτε άθεος. «Ανήκε στο χώρο της δημοκρατικής αριστεράς. Η πείρα του τον δίδαξε ότι τίποτε δε βελτιώνεται στη ζωή των ανθρώπων, αν δεν αλλάξει το οικονομικό και πολιτικό σύστημα της κοινωνίας». Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν σοσιαλιστής και ανήκε στη δημοκρατική αριστερά. Εξάλλου, δεν υπήρξε ποτέ μέλος του κομμουνιστικού κόμματος. Ο Δ. Γληνός είπε σε κάποια δίκη του:  «Ο Μιχάλης Παπαμαύρος δεν είναι κομμουνιστής, ούτε αθεϊστής. Σας το λέω εγώ που είμαι κομμουνιστής».

   Με το θάνατό του η πατρίδα μας έχασε έναν σοφό παιδαγωγό, «έναν εραστή, έναν ζηλωτή και έναν ιεροφάντη της Παιδαγωγικής Επιστήμης». 

Έζησε σε ανώμαλες εποχές, τότε που η Ελλάδα σαν τον Κρόνο έτρωγε τα παιδιά της και μάλιστα τα φωτισμένα παιδιά της, που θα μπορούσαν να αλλάξουν τον προσανατολισμό της κοινωνίας μας.